Dưa hấu là cây nhiệt đới có nguồn gốc từ các nước Trung Phi. Đây là loại cây trồng được quanh năm, có giá trị dinh dưỡng và thương mại cao. Ở Việt Nam, dưa hấu được trồng khắp tất cả các vùng miền, đem lại thu nhập và giải quyết công ăn, việc làm cho nhiều hộ gia đình.

Giới thiệu chung về cây dưa hấu

Tên thường gọi: Dưa hấu

Tên khoa học: Citrullus lanatus, thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae)

Dưa hấu được biết đến là loại cây có trái ngọt, mát, nhiều nước, chứa nhiều vitamin cùng các nguyên tố có lợi cho sức khỏe. Cây dưa hấu hoàn toàn phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng ở nước ta, có thể luân canh với các loại cây trồng khác như: Lúa, ngô, đậu,.. [1]. 

Đặc điểm cây dưa hấu
Đặc điểm cây dưa hấu

Nhận diện cây dưa hấu với những loại cây trồng khác bằng các đặc điểm sinh học sau [1]:

  • Rễ: Phát triển mạnh, có khả năng ăn sâu từ 0,6 - 1m và lan rộng với bán kính 50 - 60cm.
  • Thân: Có dạng thân thảo, thân chính dài khoảng 1 - 6m, có nhiều mắt. Thân có lông tơ dài màu trắng, số lượng lông nhiều ít tùy thuộc vào từng loại giống.
  • Lá: Lá mầm lớn, có hình trứng. Lá thật là lá đơn, mọc xen kẽ, hình chân vịt, xẻ thùy sâu. 
  • Hoa: Đơn tính đồng chu, kích thước từ 2,5 - 3cm, có 5 lá đài nhỏ màu xanh và 5 cánh dính màu vàng. Hoa nằm đơn độc ở nách lá, thụ phấn nhờ côn trùng.
  • Quả: Có dạng hình cầu, hình trứng hoặc bầu dục, tùy thuộc vào giống. Vỏ trái cứng, láng, có nhiều gân và màu sắc từ đen đến xanh.
  • Hạt: Có màu nâu nhạt, nâu đậm hoặc đen.

Ngày nay, dưa hấu được trồng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới như: Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Philippin,... Theo thống kê của tổ chức lương thực và nông nghiệp Liên Hợp Quốc FAO năm 2020, Trung Quốc là nước có diện tích và sản lượng dưa hấu cao nhất thế giới [2].

Ở Việt Nam, dưa hấu được trồng nhiều và phổ biến ở các tỉnh như: Hải Dương, Quãng Ngãi, Sóc Trăng, Long An,... Diện tích trồng dưa hấu cả nước năm 2022 đạt 61.652ha, sản lượng đạt khoảng 1.456.088 tấn.

Điều kiện sinh trưởng của cây dưa hấu

Ánh sáng

  • Dưa hấu là cây ưa sáng, cây cần nhiều ánh sáng từ khi xuất hiện lá mầm cho đến hết thời kỳ sinh trưởng. Số giờ chiếu sáng tối ưu cho cây là 8 - 10 giờ/ ngày.
  • Trời âm u, thiếu sáng hoặc sẽ làm cho cây dưa hấu phát triển kém, khả năng đậu trái thấp, cây dễ nhiễm nấm bệnh [1].

Nhiệt độ

  • Nhiệt độ yêu cầu để hạt dưa hấu nảy mầm là 35 - 400C [1],[2].
  • Nhiệt độ thích hợp để cây dưa hấu sinh trưởng và phát triển tốt là 25 - 300C.
  • Nhiệt độ trên 350C hoặc dưới 200C sẽ khiến cho cây sinh trưởng kém; số lượng hoa trên cây ít, khả năng thụ phấn thấp; trái phát triển chậm, vỏ dày, thịt nhạt, phẩm chất kém, sản lượng không cao  [1].

Đất

  • Dưa hấu có thể trồng trên nhiều nền đất khác nhau. Tuy nhiên để cây phát triển tốt nhất, bà con nên chọn trồng cây trên những nền đất thoáng khí, thoát nước tốt, cơ cấu đất nhẹ, pH đất từ 5,5 - 7 [1],[2].

Nước

  • Khả năng chịu hạn của dưa hấu tương đối cao, tuy nhiên khả năng chịu ngập úng của cây khá kém. Tùy vào yếu tố thời tiết và sa cấu đất mà bà con nên có chế độ tưới, tiêu phù hợp.
  • Giai đoạn cây con độ ẩm đất cần duy trì từ 65 - 70%. Thời kỳ ra hoa đậu trái cây cần nhiều nước hơn, độ ẩm cần thiết để cây tạo trái to khỏe, chất lượng cao là 70 - 80% [1], [2].

Gió

  • Khi tiến hành trồng dưa hấu, bà con cần quan tâm và chú ý đến hướng gió. Nên bố trí trồng cây cùng chiều với hướng gió, hạn chế việc gió mạnh làm bật dây, gãy ngọn, rụng hoa và trái non.

Trồng dưa hấu vào tháng mấy

Thời điểm thích hợp trồng dưa hấu phụ thuộc vào các yếu tố như khí hậu thổ nhưỡng của mỗi vùng, giống dưa cũng như mục đích trồng.

Thời vụ trồng dưa hấu ở miền Bắc

Ở Miền Bắc với khí hậu 4 mùa rõ rệt, có thể trồng dưa hấu ở 2 mùa vụ chính là vụ Xuân Hè và vụ Hè. Tuy nhiên, hiện nay nhờ có các giống lúa ngắn ngày mới, mà có thể gia tăng thêm 1 vụ trồng dưa hấu là vụ đông.

Vụ Xuân Hè: Bà con bắt đầu gieo hạt vào cuối tháng 2, trồng vào 10 - 15 tháng 3. Vụ này cho thu hoạch vào giữa đến cuối tháng 5. Đây là vụ chính, khí hậu thuận lợi trồng dưa hấu tại miền Bắc. Song vẫn cần đề phòng ngập úng vào cuối tháng 5.

Vụ Hè: Trồng khi gặt xong lúa Đông Xuân sớm, giữa tháng 5, thu hoạch cuối tháng 7. Thời tiết khí hậu mùa vụ này thích hợp cho trồng dưa ở các tỉnh đồng bằng sông Hồng như Hải Dương, Hải Phòng. Mùa này mưa nhiều nên chuẩn bị các biện pháp thoát nước, tránh ngập úng cho cây trồng.

Vụ Đông: Bà con có thể gia tăng thêm vụ dưa hấu Đông. Thâm canh trên ruộng lúa ngắn ngày. Do khí hậu lạnh đặc trưng ở miền Bắc vào mùa đông nên mùa vụ cần chính xác về thời gian gieo trồng. Gieo hạt cuối tháng 8, trồng đầu tháng 9, thu hoạch cuối tháng 11, đầu tháng 12

Thời vụ trồng dưa hấu ở các tỉnh miền Trung và miền Nam

Với khí hậu nóng ẩm như ở miền Nam và các tỉnh miền Trung dưa hấu có trồng quanh năm. Xong có thể chia làm 3 mùa vụ chính như sau:

Vụ sớm: Gieo trồng tháng 10, thu hoạch cuối tháng 12, do ảnh hưởng của mùa mưa đầu vụ, nên trồng trên đất dễ thoát nước. Dưa thu vào dịp noel hay còn gọi là dưa noel.

Vụ chính - Trồng dưa hấu vụ Tết: Thực hiện gieo hạt cuối tháng 10 trồng tháng 11, thu hoạch dịp tết âm lịch. Đây mùa này cây sinh trưởng thuận lợi nên năng suất tốt, hiệu quả kinh tế cao.

Vụ Hè: thu hoạch sau tết âm lịch, trồng trên đất sau lúa ở An Giang, Kiên Giang, Đồng Tháp, các tỉnh miền Trung. Gieo trồng vào tháng 2 thu hoạch tháng 5. Thời tiết thuận lợi nên cây sinh trưởng tốt cho năng suất cao.

Hiệu quả kinh tế của cây dưa hấu

Hiệu quả kinh tế của cây dưa hấu
Hiệu quả kinh tế của cây dưa hấu

Dưa hấu đem lại lợi nhuận kinh tế cao và ổn định cho nhiều hộ gia đình. Trồng dưa hấu không quá khó, chi phí đầu tư thấp hơn nhiều loại cây trồng khác, có thể trồng được quanh năm trên nhiều nền đất khác nhau.

Hiệu quả kinh tế của việc trồng dưa sau khi trừ các chi phí cao gấp 3 - 5 lần so với trồng lúa [3].

Hiện nay dưa hấu được trồng ở khắp cả nước kéo dài từ Bắc vào Nam. Dưới đây là một số tỉnh có diện tích và sản lượng dưa hấu lớn của cả nước:

  • Các tỉnh phía Bắc: Hà Nội, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Nam Định,...
  • Các tỉnh Nam Trung Bộ: Quảng Ngãi, Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên.
  • Vùng Đồng bằng Sông Cửu Long: Long An, Đồng Tháp, Sóc Trăng, Hậu Giang, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, Tiền Giang,...

Sản lượng dưa hấu thu hoạch bình quân cho 1 ha nằm trong khoảng từ 30 - 35 tấn. Nếu giá thành ổn định thì người dân có thể lãi từ 100 - 150 triệu/ha/vụ [4].

Xem thêm: Kinh nghiệm trồng dưa hấu

Kỹ thuật chọn giống dưa hấu

Kỹ thuật ươm hạt giống dưa hấu

Tài liệu tham khảo

[1] Quảng Nam, 2016. Bài giảng kỹ thuật sản xuất dưa hấu theo hướng VietGap, Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Quảng Nam, trang 35 - 51.

[2] Thống kê của tổ chức Lương thực Liên Hợp Quốc FAO, 2020.

[3] Thúy Hằng, 2011. Giá trị trồng cây dưa hấu cao gấp 3-5 lần so với cây lúa, Báo online tỉnh Thái Nguyên.

[4] Hữu Dư, 2020. Nông dân Nguyễn Văn Diện với mô hình trồng dưa hấu kết hợp với khoai lang đạt hiệu quả kinh tế cao.