Tổng quan về cây vải

Vải là một trong những cây ăn quả chủ lực của nước ta hiện nay. Quả vải chứa nhiều dinh dưỡng, mang lại hiệu quả kinh tế cao và được bán rất chạy trên thị trường trong- ngoài nước. Bài viết sau đây sẽ đưa đến cái nhìn tổng quan, toàn diện về cây vải, giúp bà con hiểu thêm về đặc điểm và điều kiện sinh trưởng để cây phát triển tốt nhất, góp phần nâng cao năng suất và tăng thu nhập cho người trồng. 

Giới thiệu chung về cây vải

Tên thường gọi: Vải, lệ chi

Tên khoa học: Litchi chinensis Sonn. thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae)

Cây vải là cây ăn quả thân gỗ vùng nhiệt đới, có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc và được coi là một trong những cây ăn quả chủ lực của nước ta. Trong quả vải có chứa rất nhiều dưỡng chất thiết yếu, đặc biệt là các loại vitamin, chất chống oxy hóa và chất khoáng [1],[2].

Có thể nhận diện cây vải thông qua các đặc điểm sau [1]:

• Rễ: Cây vải có rễ cọc ăn sâu khoảng 1,6m, rộng từ 1,5 - 2 lần tán.
• Thân, cành: Thân cây vải trường thành cao từ 10 - 15m, tán rộng khoảng 8 - 10m.
• Lá: Cây vải có lá kép lông chim, mép lá phẳng và không gợn sóng. Lúc lá non có màu trắng, nâu đỏ, sau đó chuyển sang màu xanh đậm.
• Hoa: Vải có 3 loại hoa: hoa đực, hoa cái, hoa lưỡng tính. Hoa đực và hoa cái có thời gian nở khác nhau nên thường phải trồng thêm một giống khác để thụ phấn. Thời gian nở hoa của một cây vải là từ 30 - 40 ngày, trong ngày hoa vải thường nở từ 6 - 10 giờ.
• Hạt: Hạt vải to hay nhỏ tùy thuộc vào từng giống. Đối với vải thiều hạt chỉ to khoảng 4 - 5mm, vải chua dài 20mm, đường kính 1cm.

Hiện nay, cây vải được trồng ở khoảng 20 quốc gia trên thế giới, nhưng chủ yếu phân bố ở Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam,... Ở nước ta, có một số vùng trồng vải tập trung như: Lục Ngạn (Bắc Giang), Thanh Hà (Hải Dương). Đông Triều (Quảng Ninh),...[3].

Điều kiện sinh trưởng của cây vải

Nhiệt độ

• Nhiệt độ thích hợp cho vải sinh trưởng và phát triển là từ 24 - 29^oC,  tốt nhất là từ 21-25°C. Ở nhiệt độ dưới 15oC hoặc cao hơn 38oC, cây sẽ ngừng tăng trưởng.
• Biên độ nhiệt giữa ngày và đêm càng lớn thì cây vải càng tăng trưởng tốt. Vào giai đoạn phân hóa mầm hoa, nhiệt độ thấp dưới 13oC sẽ tạo điều kiện cho cây phân nhánh và tạo mầm [1].

Ánh sáng

• Vải là cây ưa sáng, đặc biệt là vào các thời kỳ phân hóa mầm hoa, ra hoa và nuôi trái. Ngoài ra, ánh sáng còn ảnh hưởng đến màu sắc của vỏ quả, nếu quả ở vị trí ít nắng thì sẽ có màu nhạt, thậm chí không đỏ.
• Một cây vải cần khoảng 1800- 2100 giờ chiếu sáng trong năm để đảm bảo cho quá trình sinh trưởng và phát triển diễn ra được bình thường [3].

Lượng nước

• Vải là cây chịu hạn tốt, nên cần chú ý điều chỉnh vào những tháng mưa nhiều. Vũ lượng thích hợp cho cây là từ 1.200- 1.700mm/ năm, độ ẩm không khí rơi vào khoảng 80-90% [3],[4].

Đất đai

• Cây vải sinh trưởng và phát triển tốt ở trên nhiều loại đất như: Đất phù sa, đất cát, đất đỏ bazan,... 
• Cây cho năng suất cao nhất khi được trồng ở những nơi có bề mặt đất dày, khả năng thoát nước tốt, có mực nước thấp, đất có độ chua nhẹ và hàm lượng các chất hữu cơ phong phú. 
• Độ pH đất thích hợp cho cây vải từ 5,5-6,5 [1],[3].

Thời vụ trồng

• Các tỉnh phía Bắc: 

- Vụ Xuân: Bắt đầu từ tháng 2-3 và đầu tháng 4. 

- Vụ Thu: Bắt đầu từ tháng 8, tháng 9 và tháng 10 [1].  

• Các tỉnh phía Nam: 

- Vùng Đông Nam Bộ, Tây Nguyên và ĐBSCL: Bắt đầu từ tháng 6-7.

- Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ: Bắt đầu từ tháng 9.

Hiệu quả kinh tế của cây vải

• Vải là loại cây sinh trưởng mạnh, cho năng suất cao, một cây có thể cho sản lượng từ 100- 200kg/ vụ. Chính vì vậy, vải được coi là giống cây chủ lực ở nhiều vùng trên cả nước và đặc biệt là các tỉnh phía Bắc. Hiện nay, có rất nhiều giống vải khác nhau về mùi vị và phẩm chất, tuy nhiên, vải thiều là giống vải được người tiêu dùng ưa chuộng nhất ở Việt Nam [5].
• Vải thiều khi chín có màu đỏ, ngọt, hạt nhỏ, cùi dày, mọng nước, có mùi thơm đặc trưng và rất giàu dinh dưỡng. Trọng lượng quả trung bình khoảng 20,7g (từ 45-55 quả/kg). Đây là giống vải đem lại giá trị kinh tế rất cao, góp phần nâng cao đời sống và thu nhập cho người trồng. 
• Huyện Thanh Hà (tỉnh Hải Dương) và huyện Lục Ngạn (tỉnh Bắc Giang) là hai vùng trồng vải thiều lớn nhất cả nước, là đầu mối chuyên cung cấp và phân phối loại quả này ra các thị trường trong nước và xuất khẩu sang các nước trên thế giới. Theo thống kê năm 2021, ở Bắc Giang, tổng sản lượng vải thiều tiêu thụ trên toàn tỉnh đạt 215.852 tấn với tổng diện tích là 28.100ha. Cũng trong niên vụ năm 2021, tỉnh Hải Dương đạt sản lượng 55.000 tấn trên tổng diện tích 9.168ha [6].

 

Tài liệu tham khảo

[1]. KS. Phạm Văn Duệ (2005), Giáo trình Kỹ thuật trồng cây ăn quả, NXB Hà Nội.

[2]. Viện nghiên cứu Rau quả (2021),  Sổ tay Hướng dẫn kỹ thuật canh tác cây vải thích ứng với biến đổi khí hậu, NXB Nông Nghiệp.

[3]. Nguyễn Hữu Hoàng và cộng sự (2010), Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây vải, NXB Thời đại.

[4] KS. Hoàng Minh (2005), Sổ tay kỹ thuật trồng và chăm sóc một số chủng loại cây ăn quả, NXB Lao động- Xã hội.

[5] Cẩm Lai (2021). Tiềm năng và bài học kinh nghiệm phát triển cây vải chín sớm tại Đắk Lắk.  

[6] Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Giang (2021). Thông cáo báo chí về công tác sản xuất và tiêu thụ vải thiều năm 2021.