Kỹ thuật trồng cây mắc ca xen cà phê hiệu quả kinh tế cao

Cây mắc ca, được mệnh danh là "nữ hoàng của các loại hạt", không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn góp phần bảo vệ môi trường và cải thiện sinh kế cho nông dân, đặc biệt tại các vùng Tây Bắc và Tây Nguyên. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật trồng cây mắc ca, dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và các chương trình khuyến nông.

1. Điều kiện trồng cây mắc ca

Khí hậu

• Nhiệt độ: Cây mắc ca phù hợp với khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình từ 15-30°C, lý tưởng nhất là 20-25°C. Trong giai đoạn phân hóa mầm hoa, cần nhiệt độ ban đêm từ 18-21°C kéo dài ít nhất 5 tuần; nếu nhiệt độ cao hơn, cây khó ra hoa. Cây không chịu được nóng quá 35°C hoặc lạnh dưới -4°C.

• Cần lượng mưa hàng năm khoảng 1.000-2.000 mm, phân bố đều, với mưa xen kẽ khô để cây phát triển tốt.

• Cây không chịu gió to, dễ đổ ngã do bộ rễ nông. Độ ẩm không khí nên ở mức trung bình, tránh ẩm ướt kéo dài để giảm nguy cơ sâu bệnh.

• Thích hợp trồng ở độ cao 500-1.000 m so với mực nước biển, như các vùng cao nguyên.

Đất

Nên trồng trên đất tốt, độ dày tầng đất ít nhất 50 cm, thành phần cơ giới nhẹ (đất thịt pha cát hoặc bazan đỏ), thoát nước tốt để tránh úng rễ. pH đất từ 5.0-6.5, hơi chua đến trung tính.

Giống cây

• Sử dụng giống chuẩn, được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công nhận, từ các nhà vườn chuyên nghiệp. Sử dụng cây ghép chất lượng cao, chiều cao 55-80 cm, đường kính gốc 0,8-2 cm, chồi ghép hóa gỗ trên 25 cm. Cây phải khỏe mạnh, không sâu bệnh.

2. Kỹ thuật trồng cây mắc ca

Chuẩn bị đất

• Đào hố: Kích thước hố khoảng 60x60x60 cm, bón lót phân hữu cơ hoai mục và phân lân.

• Mật độ trồng:

  • Trồng thuần: 300-330 cây/ha, khoảng cách 6m x 5m.

  • Trồng xen: 200 cây/ha, khoảng cách 9m x 6m (thường xen với cây chè, lạc, đậu để tăng thu nhập).

• Kỹ thuật trồng: Đặt cây bằng mặt đất, không trồng quá sâu (chậm phát triển) hoặc quá nổi (cây yếu).

Thời điểm trồng

• Trồng vào mùa mưa (tháng 5-7) để cây dễ bén rễ và phát triển tốt.

• Tưới nước lần đầu sau khi trồng, sau đó cây tự phát triển dựa vào điều kiện tự nhiên.

3. Kỹ thuật trồng mắc ca xen cà phê

Việc trồng xen mắc ca (Macadamia) trong vườn cà phê là mô hình phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt tại Tây Nguyên, nhằm tối ưu hóa đất đai và đa dạng hóa thu nhập. Tuy nhiên, khoảng cách và mật độ cần được điều chỉnh để tránh tán mắc ca che bóng làm giảm năng suất cà phê sau 4-6 năm.

Khoảng cách trồng mắc ca	Mật độ (cây mắc ca/ha)	Phù hợp với loại cà phê	Lý do/Ưu điểm
9m x 9m	124	Cà phê vối (mật độ cà phê 3x3m hoặc tương tự)	Cân bằng ánh sáng, duy trì thu hoạch cả hai cây lâu dài; phổ biến nhất.
6m x 9m	180-185	Cà phê vối (trồng giữa ngã tư)	Tăng mật độ mắc ca nhưng vẫn giữ cà phê; Tỉa cành tán mắc ca thường xuyên, tránh che bóng cà phê khi cây mắc ca lớn, phát triển tán rộng.
10m x 10m	100	Cà phê chè hoặc vối (mật độ cà phê cao)	Khoảng cách rộng, giảm cạnh tranh; lý tưởng cho vườn cũ, duy trì năng suất cà phê cao.
12m x 6m	138	Cà phê chè (mật độ 7.5x4.5m)	Phù hợp địa hình dốc, dễ quản lý; mắc ca làm bóng mát nhẹ cho cà phê.
15m x 6m	111	Cà phê vối rộng	Mật độ thấp, tập trung vào mắc ca; cà phê ít bị ảnh hưởng.
6m x 6m	278	Cà phê vối (giai đoạn đầu)	Mật độ cao, hiệu quả kinh tế từ mắc ca cao nhưng cà phê giảm năng suất sau 4-6 năm; do tán mắc ca rộng cạnh tranh ánh sáng, cần loại bỏ cà phê dưới tán.

Lưu ý: 

• Những năm đầu có thể trồng xen mắc ca cà phê với mật độ cao để tối ưu thu hoạch từ cà phê
• Từ năm thứ 4 loại bỏ bớt các cây cà phê bị che sáng bởi mắc ca phát triển tán rộng lớn
• Tận dụng gốc cà phê làm điểm neo cho mắc ca. Cưa gốc cà phê, để lại khoảng 20 cm để làm điểm neo buộc cây mắc ca, giúp chống đổ ngã trong mùa gió bão (do rễ mắc ca ăn nông, dễ bị gió làm bật gốc)

4. Cách chăm sóc cây mắc ca

Tỉa cành và tạo tán

Tỉa cành, tạo tán giúp cây thông thoáng, hạn chế sâu bệnh và giảm nguy cơ đổ ngã do gió bão. Quy trình thực hiện qua 3 giai đoạn:

• Lần 1 (năm 1): Khi cây cao 1-1,5m, bấm ngọn để hạn chế chiều cao và kích thích cành bên phát triển.

• Lần 2: Khi các chồi lần 1 cao 0,5m, giữ lại 3 cành chính/cây để tạo khung tán.

• Lần 3: Khi cành lần 2 cao 1m, mỗi cành giữ lại 3 cành nhỏ để hoàn thiện tán cây.

• Giai đoạn kinh doanh (sau 3-4 năm): Tỉa các cành sát mặt đất (dưới 60cm), cành quá dài, và sử dụng cọc chống cho cây có tán lớn.

Bón phân

• Giai đoạn đầu (1-3 năm):

  • Bón phân hữu cơ và NPK cơ bản, tương tự chăm sóc cây cà phê.

  • Kết hợp bón gốc và phun lá để cây hấp thụ tốt.

Lượng bón và thời điểm:

• Giai đoạn ra hoa và đậu quả (năm thứ 4 trở đi):

• • Trước khi ra hoa: Tăng cường lân và kali để hỗ trợ ra hoa.

  • Khi đậu quả: Bổ sung đạm, lân, kali, canxi, kẽm và vi lượng để quả phát triển tốt.

• Lưu ý: Kết hợp phân vô cơ (NPK) và phân hữu cơ để tăng hiệu quả.

Quản lý đất và cỏ dại

• Phát dọn thực bì, vun xới gốc cây trong bán kính 0,5m.

• Phủ gốc bằng cỏ khô hoặc lá khô để giữ ẩm, đặc biệt trong mùa khô.

• Hạn chế sử dụng thuốc diệt cỏ để bảo vệ môi trường và sức khỏe cây trồng.

Phòng trừ sâu bệnh

• Sâu hại: Sâu đục ngọn, sâu đục vỏ, sâu gạo đỏ.

• Bệnh: Bệnh thán thư hại lá, nấm bệnh.

• Mối: Là nguyên nhân chính gây giảm năng suất, cần phòng trừ ngay từ khi trồng.

5. Thu hoạch và bảo quản

Thời điểm thu hoạch

• Quả chín từ cuối tháng 9 đến đầu tháng 10 (khoảng 200 ngày sau khi đậu quả).

• Dấu hiệu chín: Quả rụng tự nhiên hoặc vỏ xanh bắt đầu tách.

Quy trình thu hoạch

• Thu hái quả chín, bóc bỏ vỏ xanh trong vòng 24 giờ.

• Rửa sạch hạt (vỏ gỗ), sấy khô đến độ ẩm khoảng 2% để bảo quản lâu dài (lên đến 1 năm).

• Trước khi chế biến, sấy chín để đảm bảo chất lượng hạt.

Bảo quản

• Lưu trữ hạt ở nơi khô ráo, thoáng mát.

• Tránh để hạt tiếp xúc với độ ẩm cao để ngăn nấm mốc.

Cây mắc ca là một loại cây trồng đầy triển vọng, phù hợp với điều kiện tự nhiên và trình độ canh tác của bà con tại Việt Nam. Với sự hỗ trợ từ các chương trình khuyến nông và chính sách phát triển bền vững, việc áp dụng đúng kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch sẽ giúp cây mắc ca mang lại giá trị kinh tế cao, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống nông dân.