Cây mắc ca, được mệnh danh là "nữ hoàng của các loại hạt", không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn góp phần bảo vệ môi trường và cải thiện sinh kế cho nông dân, đặc biệt tại các vùng Tây Bắc và Tây Nguyên. Với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp, cây mắc ca đã trở thành cây trồng chủ lực tại nhiều địa phương như Kon Tum, Điện Biên, và Lai Châu. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật trồng cây mắc ca, dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và các chương trình khuyến nông.

1. Điều kiện trồng cây mắc ca

Khí hậu

  • Tây Bắc: Mùa khô ngắn, không quá khắc nghiệt, độ ẩm cao, thỉnh thoảng có mưa trong mùa khô. Nhiệt độ ban đêm cần có khoảng 4 tuần dưới 17-18°C để kích thích cây ra hoa.

  • Tây Nguyên: Độ cao 650m so với mực nước biển, khí hậu nhiệt đới gió mùa, mát mẻ, ít bão gió.

  • Đất đai: Đất đỏ bazan, tơi xốp, thoát nước tốt là lý tưởng để cây phát triển.

Giống cây

  • Sử dụng giống chuẩn, được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công nhận, từ các nhà vườn chuyên nghiệp.

  • Các giống tiên tiến đảm bảo khả năng ra hoa, đậu quả và năng suất cao.

2. Kỹ thuật trồng cây mắc ca

Chuẩn bị đất

  • Đào hố: Kích thước hố khoảng 60x60x60 cm, bón lót phân hữu cơ hoai mục và phân lân.

  • Mật độ trồng:

    • Trồng thuần: 300-330 cây/ha, khoảng cách 6m x 5m.

    • Trồng xen: 100 cây/ha, khoảng cách 10m x 10m (thường xen với cây chè, lạc, đậu để tăng thu nhập).

  • Kỹ thuật trồng: Đặt cây bằng mặt đất, không trồng quá sâu (chậm phát triển) hoặc quá nổi (cây yếu).

Thời điểm trồng

  • Trồng vào mùa mưa (tháng 5-7) để cây dễ bén rễ và phát triển tốt.

  • Tưới nước lần đầu sau khi trồng, sau đó cây tự phát triển dựa vào điều kiện tự nhiên.

Kỹ thuật trồng cây mắc ca

3. Cách chăm sóc cây mắc ca

Tỉa cành và tạo tán

Tỉa cành, tạo tán giúp cây thông thoáng, hạn chế sâu bệnh và giảm nguy cơ đổ ngã do gió bão. Quy trình thực hiện qua 3 giai đoạn:

  • Lần 1 (năm 1): Khi cây cao 1-1,5m, bấm ngọn để hạn chế chiều cao và kích thích cành bên phát triển.

  • Lần 2: Khi các chồi lần 1 cao 0,5m, giữ lại 3 cành chính/cây để tạo khung tán.

  • Lần 3: Khi cành lần 2 cao 1m, mỗi cành giữ lại 3 cành nhỏ để hoàn thiện tán cây.

  • Giai đoạn kinh doanh (sau 3-4 năm): Tỉa các cành sát mặt đất (dưới 60cm), cành quá dài, và sử dụng cọc chống cho cây có tán lớn.

Kỹ thuật chăm sóc cây mắc ca

Bón phân

  • Giai đoạn đầu (1-3 năm):

    • Bón phân hữu cơ và NPK cơ bản, tương tự chăm sóc cây cà phê.

    • Kết hợp bón gốc và phun lá để cây hấp thụ tốt.

  • Giai đoạn ra hoa và đậu quả (năm 3-5):

    • Trước khi ra hoa: Tăng cường lân và kali để hỗ trợ ra hoa.

    • Khi đậu quả: Bổ sung đạm, lân, kali, canxi, kẽm và vi lượng để quả phát triển tốt.

  • Lưu ý: Kết hợp phân vô cơ (NPK) và phân hữu cơ để tăng hiệu quả.

Kỹ thuật chăm sóc cây mắc ca

Quản lý đất và cỏ dại

  • Phát dọn thực bì, vun xới gốc cây trong bán kính 0,5m.

  • Phủ gốc bằng cỏ khô hoặc lá khô để giữ ẩm, đặc biệt trong mùa khô.

  • Hạn chế sử dụng thuốc diệt cỏ để bảo vệ môi trường và sức khỏe cây trồng.

4. Phòng trừ sâu bệnh

Các loại sâu bệnh phổ biến

  • Sâu hại: Sâu đục ngọn, sâu đục vỏ, sâu gạo đỏ.

  • Bệnh: Bệnh thán thư hại lá, nấm bệnh.

  • Mối: Là nguyên nhân chính gây giảm năng suất, cần phòng trừ ngay từ khi trồng.

Biện pháp phòng trừ

  • Vệ sinh vườn: Dọn sạch cỏ dại, cành lá bị bệnh và tiêu hủy đúng cách để tránh lây lan.

  • Phun thuốc bảo vệ thực vật:

    • Chỉ sử dụng thuốc từ các cơ sở uy tín, được cơ quan chuyên môn hướng dẫn.

    • Phun rửa vườn sau thu hoạch để loại bỏ nấm bệnh.

    • Khi cây ra hoa và đậu quả, phòng trừ sâu chích hút bằng thuốc phù hợp.

  • Phòng trừ mối: Kiểm tra vườn thường xuyên, sử dụng bẫy hoặc thuốc chuyên dụng ngay từ khi trồng.

  • Cắt tỉa cành bệnh: Cành bị thán thư cần được cắt bỏ và tiêu hủy để ngăn nguồn bệnh lây lan.

5. Thu hoạch và bảo quản

Thời điểm thu hoạch

  • Quả chín từ cuối tháng 9 đến đầu tháng 10 (khoảng 200 ngày sau khi đậu quả).

  • Dấu hiệu chín: Quả rụng tự nhiên hoặc vỏ xanh bắt đầu tách.

Kỹ thuật thu hoạch mắc ca

Quy trình thu hoạch

  • Thu hái quả chín, bóc bỏ vỏ xanh trong vòng 24 giờ.

  • Rửa sạch hạt (vỏ gỗ), sấy khô đến độ ẩm khoảng 2% để bảo quản lâu dài (lên đến 1 năm).

  • Trước khi chế biến, sấy chín để đảm bảo chất lượng hạt.

Bảo quản

  • Lưu trữ hạt ở nơi khô ráo, thoáng mát.

  • Tránh để hạt tiếp xúc với độ ẩm cao để ngăn nấm mốc.

6. Lợi ích và triển vọng

  • Kinh tế: Hạt mắc ca có giá trị cao (30.000-35.000 VNĐ/kg hạt xanh tại vườn), mang lại thu nhập ổn định từ năm thứ 5 trở đi.

  • Môi trường: Cây mắc ca giúp bảo vệ đất, giữ ẩm và cải thiện hệ sinh thái.

  • Sinh kế: Góp phần xóa đói giảm nghèo, làm giàu cho nông dân, đặc biệt tại các vùng dân tộc thiểu số.

Hiệu quả kinh tế trồng cây mắc ca

7. Khuyến nghị cho bà con

  • Chọn giống chất lượng: Liên hệ với các nhà vườn uy tín hoặc cơ quan khuyến nông để được cung cấp giống chuẩn.

  • Tham gia liên kết sản xuất: Đăng ký các dự án hỗ trợ của địa phương để nhận cây giống, kỹ thuật và đảm bảo đầu ra.

  • Tuân thủ kỹ thuật: Thực hiện đúng quy trình tỉa cành, bón phân, phòng trừ sâu bệnh để đạt năng suất tối ưu.

  • Tận dụng hỗ trợ: Phối hợp với chính quyền, hợp tác xã và Hiệp hội Mắc ca Việt Nam để cập nhật kiến thức và kỹ thuật mới.

Cây mắc ca là một loại cây trồng đầy triển vọng, phù hợp với điều kiện tự nhiên và trình độ canh tác của bà con tại Việt Nam. Với sự hỗ trợ từ các chương trình khuyến nông và chính sách phát triển bền vững, việc áp dụng đúng kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch sẽ giúp cây mắc ca mang lại giá trị kinh tế cao, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống nông dân.