Đặc trị tuyến trùng gây bướu rễ lúa

Bệnh bướu rễ lúa do tuyến trùng Meloidogyne sp. gây ra, là nỗi lo lớn của bà con nông dân, đặc biệt tại các vùng đất khô hạn, chua phèn hoặc cát pha. Bệnh không chỉ làm cây lúa còi cọc, vàng lá mà còn đe dọa nghiêm trọng đến năng suất cuối vụ. Bài viết chia sẻ kinh nghiệm phòng trị bệnh bướu rễ trên lúa hiệu quả mời bà con cùng tham khảo.

Triệu chứng bệnh bướu rễ trên lúa

• Bệnh gây ra các khối u bướu màu trắng hoặc vàng nhạt trên rễ, với kích thước và hình dạng thay đổi tùy theo mật độ tuyến trùng. 
• Ở giai đoạn mạ (1 tháng tuổi): cây lúa bị lùn, lá hơi vàng, còi cọc chậm phát triển; nhổ lên thấy rễ ngắn, trắng, với bướu 1–2mm ở nhiều đoạn hoặc chóp rễ.
• Cây non (2–3 lá) dễ chết, trong khi cây ở giai đoạn 4 lá trở lên cây phát triển chậm, mặc dù đã bón nhiều phân hơn, có thể bị vàng lá, cháy khô từ ngọn xuống, trổ sớm, ít hạt, và nhiều hạt lép.

Tác nhân gây bệnh bướu rễ trên lúa

Tác nhân gây hại: Bệnh do tuyến trùng Meloidogyne sp. gây ra

Đặc điểm: Tuyến trùng cái hình quả lê, đực hình sợi chỉ, sống trong đất và chích vào rễ để tạo bướu, phá hại rễ, làm cây không lấy được nước và dinh dưỡng. Tuyến trùng phát triển tốt hơn trong môi trường đất thông thoáng dễ di chuyển đặc biệt là đất cát pha. Chúng có thể sống 1–2 năm trong đất mà không cần cây lúa (trạng thái ngủ đông) và hoàn thành 10–12 lứa trong một năm, gây hại mạnh cho cây trồng.

Điều kiện phát triển bệnh

• Bệnh phổ biến ở đất giữ nước kém, như đất nhiễm phèn hoặc pha cát, đặc biệt trong môi trường khô hạn. Ruộng thiếu nước thường xuyên, hoặc bón thừa phân đạm hoặc lân, làm tăng sinh sản tuyến trùng.
• Đất chua do bón thừa đạm hoặc lân từ vụ trước, tạo điều kiện lý tưởng cho tuyến trùng phát triển. Vòng đời tuyến trùng kéo dài 26–51 ngày, với đại tế bào hình thành sau 4 ngày xâm nhiễm, gây tắc nghẽn vận chuyển nước và dinh dưỡng, dẫn đến cây vàng lá và chết dần ở giai đoạn non, hoặc còi cọc ở giai đoạn lớn.
• Bệnh hại mạnh ở giai đoạn mạ và đẻ nhánh, đặc biệt trong điều kiện khô hạn, và ngừng gây hại khi ruộng ngập nước.

Cách phòng trị bệnh bướu rễ trên lúa

• Biện pháp canh tác: 

Đốt rơm rạ: Theo nghiên cứu tuyến trùng bị tiêu diệt ở nhiệt độ cao từ 600°C trở lên, kết hợp xử lý rơm rạ và tiêu diệt tuyến trùng rễ. Lưu ý xử lý cùng nấm trichoderma có tác dụng phân huỷ hữu cơ tránh bị ngộ độc hữu cơ, nghẹt rễ cây con, chai đất canh tác, tiêu diệt tuyến trùng.

Luân canh cây trồng: Luân canh cây trồng khác làm dứt vòng đời của tuyến trùng

Xử lý đất: Cày sâu phơi ải kết hợp bón vôi nông nghiệp, bón vôi 20–25 kg/sào (360m²) để giảm độ chua đất

Giữ nước ruộng, tránh khô hạn, đặc biệt ở giai đoạn lúa nhỏ.

• Sử dụng thuốc sinh học:  Chế phẩm đặc trị tuyến trùng rễ TIGON BS08 được ví như thợ săn tuyến trùng, chế phẩm có thành phần chính từ các nấm đối kháng, thiên địch tự nhiên để tiêu diệt tuyến trùng, hạn chế sinh sản.
• Sử dụng thuốc hóa học: Cần sử dụng cẩn thận, không lạm dụng để tránh mất dinh dưỡng đất, cần thời gian dài để phục hồi. 

Lưu ý: Tránh lạm dụng thuốc hóa học, ưu tiên chuyển sang thuốc sinh học khi bệnh giảm, và thường xuyên khảo sát đồng ruộng để phát hiện sớm và kiểm soát kịp thời.

Lưu ý quan trọng cho bà con

• Phát hiện sớm là chìa khóa: Thăm đồng thường xuyên, đặc biệt giai đoạn mạ và đầu đẻ nhánh, nhổ cây kiểm tra rễ ngay khi thấy cây sinh trưởng kém bất thường.

• Quản lý tổng hợp (IPM): Kết hợp các biện pháp để đạt được hiệu quả tối ưu với các ruộng đồng bệnh đã phát triển nặng. Kết hợp: Vệ sinh + Quản lý nước + Cải tạo đất (vôi) + Sinh học + Hóa học (khi cần & đúng cách).

• Chủ động phòng ngừa: Tuyến trùng tích lũy qua các vụ. Áp dụng biện pháp phòng ngừa (luân canh, vôi, Trichoderma, giữ nước...) ngay từ đầu vụ và liên tục là cách bền vững nhất, đỡ tốn kém hơn chữa trị khi bệnh nặng.

Bệnh bướu rễ lúa do tuyến trùng Meloidogyne sp. là thách thức lớn, nhất là trên đất cát, chua, khô hạn. Nhận biết sớm qua triệu chứng bướu trắng/vàng trên rễ và cây lùn, vàng lá, còi cọc là bước đầu tiên. Áp dụng đồng bộ các giải pháp quản lý nước, bón vôi, vệ sinh đồng ruộng, sử dụng thuốc sinh học sẽ giúp bà con kiểm soát hiệu quả bệnh bướu rễ, bảo vệ năng suất và sự bền vững cho đồng ruộng.

Xem thêm: Bón kali cho lúa vào thời điểm nào